در این مقاله به این نکات مهم خواهیم پرداخت و چند نمونه ضریح پوش قدیمی و معروف را معرفی خواهیم کرد. حتما در ادامه با ما همراه باشید.
ضریح پوش چیست؟
پارچه‌های بسیار زیبا و فاخر که روی ضریح استفاده می‌شود و در سه دسته کلی: بالاپوش، دورپوش و شیروانی پوش قرار می‌گیرد. اکثر این ضریح پوش‌ها در فهرست موقوفات هستند و دوستداران اهل بیت با بهترین پارچه‌ها و با گلدوزی و تزیین دستی آنها را آماده می‌کنند.
جنس پارچه ضریح پوش
جنس پارچه ضریح پوش طبق اسناد موجود از دوره صفوی تا پهلوی از پارچه های مخمل، زربفت، قطبی (گیاهی که از آن رسن ساخته می‌شود)، قناویز ( نوعی پارچه نخی با رنگ های مختلف که در دوره قاجاری باب شد)، قلمکار، کرپ ساتن و کودری ( پارچه نخی بدون آهار و ارزان قیمت که بیشتر در دوخت پیراهن و چادر از آن استفاده می‌شود) بوده است.
بطور کلی پارچه‌های مخمل بیشترین کاربرد را داشتند و بعد از آن زربفت، اطلس، قلمکار و کرپ مورد استفاده قرار می گرفته اند. بهترین انواع پارچه را می‌توانید در این سایت مشاهده کنید https://dokmemokme.com و با خیال راحت از بین این همه تنوع و رنگ انتخاب کنید.
ویژگی مهم پارچه ضریح
پارچه‌های مورد استفاده باید مقاومت بالایی در برابر دما، رطوبت و تغییرات محیطی داشته باشند برای همین بیشتر از پارچه‌های مخمل مرغوب استفاده می‌شود. همچنین پارچه‌های ابریشم نیز گزینه مناسبی هستند برای انتقال حس زیبایی و دلنشینی خاصی که دارند و در حقیقت حس تقدس و احترام را منتقل می‌کنند. در انتخاب پارچه‌های ضریح از الگوهایی استفاده می‌شود که با مفاهیم مذهبی و دینی هم‌خوانی داشته باشند.
رنگ ها و نمادهای مورد استفاده در ضریح پوش
معمولا در گذشته بیشتر از رنگ قرمز استفاده می‌شده است مخصوصا برای صندوق پوش‌ها اما در طول زمان رنگ‌های سبز، سرمه‌ای و مشکی جایگزین شده‌اند. رنگ‌های سبز، طلایی و سفید به عنوان نمادهای نور، تقدس و پاکی هستند و با باورهای مذهبی و فرهنگی بیشتر سازگار هستند.
- انتقال حس تقدس و پاکی: انتخاب پارچه‌های خاص مانند مخمل، ابریشم و زربفت، با رنگ‌های خاصی همچون سبز، طلایی و مشکی، خود به نوعی نماد تقدس و پاکی هستند. این رنگ‌ها در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان به عنوان نماد نور، قدرت الهی و روحانیت شناخته می‌شوند. به عنوان مثال، رنگ سبز که معمولاً با امامان شیعه و مفاهیم معنوی مرتبط است، در ایجاد ارتباطی معنوی و خاص با فضای مقدس ضریح موثر است.
- هماهنگی با نمادهای مذهبی: در طراحی پارچه‌های ضریح، الگوهای خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند که با مفاهیم مذهبی هم‌خوانی دارند. برای مثال، استفاده از نمادهایی مانند سروهای پنج‌گانه که به پنج‌تن آل‌عبا اشاره دارند، نه تنها بعدی تاریخی و فرهنگی دارد، بلکه در نگاه زائران باعث تداعی معنای عمیق‌تری از پاکی، فداکاری و تقدس می‌شود.
- ارتباط احساسی با زائران: وقتی افراد به زیارت می‌روند، فضایی پر از احساسات و عبادات مقدس برایشان ایجاد می‌شود. پارچه‌هایی که در پوشش ضریح استفاده می‌شوند، به طور ناخودآگاه با تزئینات دقیق و هنرهای دستی، حس آرامش، احترام و نزدیکی به خداوند را در افراد تقویت می‌کنند. این پارچه‌ها نه تنها پوششی برای ضریح هستند، بلکه یک وسیله برای درک و تجربه حضور مقدس و ارتباط معنوی با حضرت نیز محسوب می‌شوند.
- استفاده از هنرهای دستی: در دوخت و تزئین این پارچه‌ها، از هنرهای دستی و پیچیده‌ای مانند گلدوزی، قلاب‌دوزی و گلابتون‌دوزی استفاده می‌شود که خود نوعی هنر معنوی است. این هنرها نه تنها زیبایی ظاهری دارند بلکه با دقت و توجه خاصی که در فرآیند ساخت آنها به کار رفته، بر روح و روان افراد اثر می‌گذارند.
- حفاظت از تاریخ و فرهنگ مذهبی: پارچه‌های ضریح علاوه بر جنبه‌های معنوی، بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی یک جامعه هستند. استفاده از پارچه‌های خاص و دست‌دوز در طول تاریخ، نه تنها روح و معنا را در یک مکان مقدس تقویت می‌کند بلکه نشان‌دهنده احترام به تاریخ و سنت‌های مذهبی نیز است.
بنابراین، پارچه‌های ضریح علاوه بر زیبایی ظاهری، نقش اساسی در ایجاد فضای معنوی و مذهبی دارند. این پارچه‌ها به‌طور غیرمستقیم با زائران ارتباط برقرار کرده و به آنها کمک می‌کنند تا تجربه‌ای عمیق‌تر و روحانی‌تر از حضور در مکان‌های مقدس داشته باشند.
چند نمونه ضریح پوش قدیمی
در دوخت ضریح پوش‌ها از هنرهای دستی استفاده می‌شود مانند: گلدوزی، قلاب دوزی، یراق دوزی، مفتول دوزی، گلابتون دوزی و پولک دوزی. در گذشته تمامی کار دوخت ضریح پوش‌ها در اصفهان و تهران انجام می‌شد اما الان دوخت و گلدوزی در اصفهان و تهران انجام می‌شود و جواهردوزی، سرمه‌دوزی و کارهای هنری توسط نیروهای متخصص در خیاط خانه حرم مطهر انجام می‌شود. در ادامه چند نمونه از معروف‌ترین ضریح پوش‌های قدیمی را معرفی خواهیم کرد.
ضریح‌پوش مخمل سبز: که از جنس مخمل سبز و آبی نیلی با آستر دبیت بوده است و در سال 1276 هجری‌قمری آماده شده است. در آن ضریح پوش از هنرهای ابریشم‌دوزی، تکه‌دوزی، معرق پارچه، قلاب‌دوزی، کتیبه‌دوزی، یراق‌دوزی و ریشه‌دوزی استفاده شده است. زمینه سبز رنگ آن مزین به نقش پنج سرو به نشانه پنج‌تن آل‌عبا (ع) است.
ضریح‌پوش مرواریددوزی‌شده: این ضریح‌پوش از جنس ابریشم و مخمل است که توسط «بی‌بی‌جان زر‌دوز کاشانی» دوخته شده است و مهدعلیا، مادر ناصرالدین‌شاه قاجار، در سال۱۲۸۵ هجری‌قمری وقف ضریح مبارک امام‌رضا (ع) کرده است. در حاشیه آن ۳۶ کتیبه بزرگ مزین به اشعار فارسی دیده می‌شود که عبارت مبارک «یا امام‌رضا (ع)» با نخ زر در فضای بین هر دو کتیبه آن، نوشته شده است.
ضریح‌پوش مخمل مشکی: این ضریح‌پوش توسط استاد «محمد جعفر خراسانی» در سال ۱۲۷۹ هجری‌قمری دوخته شده است و در آن، از هنرهای قلاب‌دوزی و کتیبه‌دوزی استفاده کرده است. در کتیبه‌هایی که روی این ضریح‌پوش است، ترکیب‌بند معروف محتشم‌کاشانی بافته شده و در کتیبه‌های کوچک‌ترش که دورادور ضریح‌پوش را پر کرده، نیز اسماءالحسنی قلاب‌دوزی شده است. در ایام سوگواری و ماه محرم خادمان آستانه از این ضریح‌پوش استفاده می‌کرده‌اند.
سخن عشق
برای پیام پایانی این مقاله عنوانی جز سخن عشق برازنده آن نبود. در این مقاله، به اهمیت انتخاب پارچه‌های مناسب برای ضریح و تاثیرات معنوی و مذهبی آنها پرداخته شد. انتخاب جنس و رنگ پارچه‌ها، علاوه بر تأثیر در زیبایی ظاهری ضریح، نقشی عمیق در انتقال حس تقدس، پاکی و نزدیکی به معنویات دارد. پارچه‌های مخمل، ابریشم و زربفت با رنگ‌های خاص خود، نمادهای روشنایی و تقدس را در دل زائران می‌کارند و ارتباطی معنوی میان آنها و مکان مقدس برقرار می‌سازند. هنرهای دستی چون گلدوزی، قلاب‌دوزی و گلابتون‌دوزی که در تزئین ضریح‌پوش‌ها استفاده می‌شود، نه تنها زیبایی بی‌نظیری به این آثار هنری می‌بخشد بلکه نشان‌دهنده احترام و علاقه به ساحت مقدس اهل بیت (علیهم‌السلام) و تاریخ مذهبی است. این پارچه‌ها نه تنها پوشش‌هایی برای ضریح‌ها هستند، بلکه به‌عنوان وسیله‌ای برای انتقال روحانیت، آرامش و محبت در دل زائران عمل می‌کنند.
در پایان، می‌توان گفت که هر پارچه‌ای که به ضریح‌ها هدیه می‌شود، بخشی از روح تاریخ و هنر است که در خدمت تکریم و احترام به جایگاه مقدس قرار دارد. از این رو، انتخاب و حفظ این آثار هنری به‌عنوان موقوفات مذهبی، نه تنها مسئولیت ما در برابر تاریخ و فرهنگ است، بلکه فرصتی برای تقویت ارتباط معنوی و فرهنگی با آیین‌های مذهبی و ارزش‌های انسانی است.